Yoğun çalışma günleri arasında gelen tatilin düşüncesi ve planlaması ayrı bir keyif, yaşaması ve anıları da hayatımızda bir vaha. Tabii işyerinden alınan izinler illa tatil değil, bazen ihtiyacımız olan bir dinlenme molası, bazen de ertelenen işlerin tamamlanacağı bir aralık da oluşturuyor.
Hayat ve iş dengelerimizin olmazsa olmazı bu izinler, ücretli ve ücretsiz izin olarak ikiye ayrılabilir. Ücretsiz izin, işverenlerin inisiyatifinde olup, genelde çalışanların işverenlerden talebi doğrultusunda verilir. Tabii isminden de anlaşılacağı gibi ücretsiz izin boyunca çalışanlar maaş almayacaktır.
Ücretli yıllık izin ise çalışanların, çalıştığı süreye göre hak kazandıkları sürelerdir. Bu yazımızda, yıllık izin diye bahsedeceğimiz izin tamamen ücretli yıllık izinle ilgilidir.
Çalışanlar ne zaman yıllık izne hak kazanırlar?
Çalışanların, işe giriş tarihinden itibaren tam bir yıl sonrasında elde ettikleri bir haktır.
İş kanununa göre, çalışanların hak ettiği yıllık izin süreleri, çalışma süreleri;
a) Bir yıldan beş yıla kadar (beşinci yıl dahil) olanlara on dört günden,
b) Beş yıldan fazla on beş yıldan az olanlara yirmi günden,
c) On beş yıl (on beşinci yıl dahil) ve daha fazla olanlara yirmi altı günden, az olamaz.
Yıllık hak edilen izin süreleri hesaplanırken dikkat edilmesi gereken 4 önemli madde vardır:
Çalışanlar 18 yaşından küçük veya 50 yaşından büyükse, yıllık ücretli izin süresi 20 günden az olamaz.
Yer altı işçileri için, tüm süreler dörder gün artırılır.
Ücretsiz izin kullanılıp kullanılmadığı da önemli bir detaydır. Eğer ücretsiz izin kullanılmışsa, yıllık izin hakkı ücretsiz izin süresi kadar ertelenir. Örneğin işe başlama tarihi 1 Kasım 2020 olan çalışan, eğer 20 gün ücretsiz izin kullandıysa, yıllık izin hak etme tarihi 1 Kasım 2021 değil, 21 Kasım 2021 olacaktır.
Ulusal bayram, hafta tatili ve genel tatil günleri, ücretli yıllık izin günlerinden sayılamaz.
Yıllık izin uygulamasına ve kurallarına dair sıkça sorulan sorular:
Yıllık izin, kullanılmazsa ‘yanar’ mı?
Kullanılmayan yıllık izinler zaman aşımına uğramaz, bir sonraki seneye aktarılır.
İşveren, yıllık izin zamanına müdahale edebilir mi, çalışanın talep ettiği tarihleri reddedebilir mi?
Yıllık izin kullandırılması, işverenin yönetim hakkı kapsamındadır. İş durumuna ve ihtiyaca bağlı olarak çalışan talep ettiği tarihler kabul edilmeyebilir.
İşveren, çalışana mecburi yıllık izin kullandırabilir mi?
Çalışanlar kullanmak istemese bile, çalışanların “dinlenme hakkı”nı kullanması, işverenin sorumluluğundadır. İşveren yıllık izin kullanma konusunda çalışanını yönlendirirse, çalışanın bunu reddetme hakkı yoktur ama tarih değişikliği talep edebilirler.
Yıllık izin süresi, bölünerek kullanılabilir mi?
Bir bölümü en az 10 gün olduğu sürece, kalan süre istenildiği gibi kullanılabilir. Örneğin 14 gün yıllık izin sahibi bir çalışan, 10 gün + 1 gün + 3 gün şeklinde kullanabilir.
Raporlu olunan ya da işveren onaylı mazeret izinleri kullanılan günler, yıllık izinden sayılır mı?
İşveren, çalışanın raporlu olduğu ya da mazeret izni almış olduğu günleri yıllık izinden düşemez.
Çalışan, yıllık izne ayrılmak istemezse, izin yerine ödeme talebinde bulunabilir mi?
Çalışanlar, kazanılan izin hakkından vazgeçtiğini beyan edip ücret ödemesi talebinde bulunamaz, işveren bu şekilde izni ücrete çeviremez. Kullanılmayan yıllık izin ücreti ödemesi ancak çalışanın işten ayrılması durumunda verilir. Çalıştığı sürece, bu ödeme talep edilemez.
Kullanılmayan Yıllık İzin Ücreti Hesaplama
Kullanılmayan yıllık izin ücreti, sadece işten ayrılma ya da işten çıkarılma durumunda hesaplanır. Bu hesap, yıllık izin hak ettiği senelerde aldığı ücretlerden değil, çalışanın son aldığı brüt ücret üzerinden yapılır.
Brüt ücret (veya brüt maaş), çalışanın maaş bordrosunda görünen, sigorta, kesintiler ve vergilerin de dahil olduğu, işverenin ödediği toplam tutardır. Net ücret (net maaş) ise tüm bu kesintiler yapıldıktan sonra, çalışanın eline geçen tutardır. Genelde maaş konuşulduğunda, net maaş konuşulur.
İşveren, kendi isteğiyle ayrılan ya da kendisinin çıkarttığı çalışanların tüm yıllık izin ücretlerini ödemek zorundadır. Kullanmadığı izinlerin ücretlerini işten ayrılırken alamamış olan bir çalışan, bu izin ücretlerine dair haklarını 5 yıl içinde işverenden talep edebilir. 5 yıl sonra zamanaşımına uğrar.
Kullanılmayan yıllık izin ücretlerini hesaplarken ele aldığımız brüt ücret, bir aya yani 30 güne (30’a) bölünür. Çıkan rakam, kaç gün yıllık izin süresi kaldıysa o rakamla çarpılır. Bu şekilde brüt kullanılmayan yıllık izin ücreti alacaktır. Bu nihai rakamdan da damga vergisi, gelir vergisi ve SGK payı kesilir ve çalışanın eline geçecek net ücret belirlenir.
Örnek hesap:
2 yıldır çalışan, 6000TL brüt maaş alan ve 10 günlük yıllık izni olan kişi için:
6000/30 = 200
200*10= 2000 (Brüt kullanılmayan yıllık izin ücreti)
Gelir vergisi %15, SGK payı %15 ve damga vergisi de yaklaşık %0.076 olarak hesaplarsak, net kullanılmayan yıllık izin ücreti 1384,82TL olacaktır.
