Avans ve Seyahat Avansı Nedir? Nasıl Kullanılır?
İlk iş görüşmesine adım attığımız noktadan emekli olana kadar, çalışma hayatının en kritik ve hassas konularından birinin maaş olduğunu rahatlıkla söyleyebiliriz. Maaş sadece genelde aylık anlaşmalı olarak çalışmamızın karşılığında aldığımız ücret değil, yol, yemek, sigorta, ikramiye, prim ve benzeri yan haklar da motivasyonu belirleyen temel unsurlardan biridir. İlk maaş ödemesi, çoğu zaman çalışılan ayın sonunda olur ve bu şekilde devam eder. Peki, çalışılan ay bitmeden maaşın bir kısmı ya da tümü talep edilebilir mi?
Avans Nedir?
Genelde maaşlar, işe başlama gününden bağımsız olarak, çalışılan aydan sonraki ayın başında ödenir. Bu süreden önce, yapılacak olan işe karşılık işverenden talep edilen ücrete de avans denir. Bu bir tür ön ödeme olarak da adlandırılabilir. Bu ön ödemeye bazen nakit avans da denir, Türk Dil Kurumu ise avansı “öndelik” olarak tanımlıyor.
Maaştan farklı olarak avans belirli bir düzene ve kurallara tabi değildir. Bu nedenle bazen karışıklıklara veya işveren-çalışan arası gerginliğe yol açabilecek güç dengelerini değiştirmeye sebep olabilir.
İşveren, istenildiğinde avans vermek zorunda mıdır?
İşverenlerin, çalışanlarına karşı birçok yükümlülükleri vardır. İş sağlığı ve güvenliği, mesleki eğitimin sağlanması, çalışan haklarına ve eşitliğine önem verme, çalışanların bireysel gelişimine önem verme ve tabii ücret ödeme yükümlülüğü bunların arasındadır.
İş kanunu açısından avansa dair net bir bilgi olmasa da Türk Borçlar Kanunu’nun “Ücretin ödenmesi” başlığı altındaki 406. Maddede aşağıdaki bilgi yer alır:
“Aksine âdet olmadıkça, işçiye ücreti her ayın sonunda ödenir. Ancak, hizmet sözleşmesi veya toplu iş sözleşmesiyle daha kısa ödeme süreleri belirlenebilir.
Daha kısa bir ödeme süresi kararlaştırılmamışsa veya aksine âdet yoksa, aracılık ücreti her ayın sonunda ödenir. Ancak, işlemlerin yapılması altı aydan daha uzun bir süre gerektirdiği takdirde, aracılık ücreti asıl ücrete ek olarak kararlaştırılmışsa, yazılı anlaşmayla ödeme daha ileri bir tarihe bırakılabilir.
Asıl ücrete ek olarak üretilenden pay verilmesi öngörülen hâllerde, ürün payı belirlenir belirlenmez, cirodan veya kârdan pay verilmesi kararlaştırılan hâllerde ise payın, hesap dönemini izleyen en geç üç ay içinde belirlenerek ödenmesi şarttır.
İşveren, işçiye zorunlu ihtiyacının ortaya çıkması hâlinde ve hakkaniyet gereği ödeyebilecek durumda ise, hizmetiyle orantılı olarak avans vermekle yükümlüdür.”
İş kanununda ise yıllık ücretli izne yönelik bir madde bulunur. Bahsi geçen İş Kanunu’nun 57. maddesinde bulunan cümleden yola çıkarak, “İşveren, yıllık ücretli iznini kullanan her işçiye, yıllık izin dönemine ilişkin ücretini ilgili işçinin izne başlamasından önce peşin olarak ödemek veya avans olarak vermek zorundadır.” İşverenin, izne ayrılan çalışana izin süresine ait ücretini peşin vermesi ya da avans olarak ödemesi zorunludur.
Seyahat Avansı Nedir?
Seyahat avansı, bazen karıştırılsa da yıllık ücretli izin avansından farklı değerlendirilmelidir. Temel olarak işin gerekliliğinden dolayı çıkılacak seyahatler öncesindeki yol, konaklama ve yemek giderlerini kapsar. Bunların dışında yine seyahat nedeni içinde bulunan herhangi bir etkinliğe giriş, temsil ve ağırlama giderleri de dahildir. Genelde bu avans gidilecek yer, kalınacak süre ve gidiş amacı göz önünde bulundurularak hesaplanır. Çalışanların seyahat esnasındaki masraflara dair fatura/fişleri dönülerinde ibraz etmeleri beklenir ve bu belgelere göre nihai ödenecek miktar hesaplanır.
Avans taleplerindeki kritik şartlar
Her çalışan, çalıştığı süreden ve pozisyonundan bağımsız olarak avans talebinde bulunabilir. Ama bu talepte bulunurken göz önünde tutması gereken bazı yazılı olmayan temel beklentiler vardır:
Keyfe keder olmayan, zorunlu bir ihtiyaç için avans talebinin olması
İşverenin avansı ödeyebilecek durumda olması
Talep edilen avans miktarının, çalışanın maaşı ile orantılı olması
Sonuç olarak, işverenlerin avans verme zorunluluğu hukuken bulunmasa da, özellikle yukarıdaki koşullar sağlanıyorsa, çalışanların işe bağlılıkları, motivasyonu ve huzuru önceliklendirilmeli ve çalışanın avans talebine olumlu cevap verilmelidir.
